Μετέωρα – Ουράνιο τοπίο!
Εκστατική σιωπή. Δέος και ευλάβεια. Μυστήριο και σάστισμα. Το φυσικό, το θεϊκό και το ανθρώπινο δεμένα σφιχτά μεταξύ τους, σαν κομποσκοίνι.
«Το ξέρω ότι τα έχεις χάσει, ότι νιώθεις δέος και σάστισμα. Οτι παρότι ήξερες τι θα αντικρίσεις, το βίωμα σε ξεπερνά. Νομίζεις ότι μόνο εσύ αισθάνεσαι έτσι, κι όμως εκατομμύρια άνθρωποι έχουν νιώσει ακριβώς το ίδιο, κι άλλοι τόσοι θα το νιώσουν.
Στα Μετέωρα οι σταθερές διαταράσσονται και η λέξη ”θεϊκό” έχει άλλη έννοια. Ο,τι νιώθεις εδώ είναι πρωτόγνωρο. Είναι συγκλονιστικό. Αφησέ το να ξεχυθεί», είπε ένας φίλος αναρριχητής, έδεσε το σκοινί, κοίταξε το σχοινοσύντροφό του, κι άρχισε να σκαρφαλώνει ξυπόλυτος με στόχο την πρώτη ασφάλεια λίγα μέτρα ψηλότερα.
Ετσι είναι οι άνθρωποι εδώ. Εχουν το προνόμιο να κατοικούν πλάι σε αυτόν τον «ιερό, αναλλοίωτο και απαραβίαστο» τόπο που έχει ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την Unesco. Χαμογελούν με κατανόηση μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας, στη σιωπή που μας κυριεύει και στις ταραγμένες μας αισθήσεις. Αναρωτιέσαι αν οι… Μετεωρίτες είναι βαθιά θρησκευόμενοι άνθρωποι, αν αναμετριώνται κάθε μέρα με τον εαυτό τους σε μια πάλη αυτογνωσίας ή αν έχουν απαντήσει πια σε όλα τα ερωτήματα που γεννά το τοπίο!
Οι πρώτοι ερημίτες εγκαταστάθηκαν στα ασκηταριά τους τον 10ο αιώνα
Πίστη, υπέρβαση, αυτογνωσία, επαφή με το θείο, εξαγνισμός μέσα από σκληρές δοκιμασίες. Τι άλλο θα μπορούσε να ωθήσει τους λιπόσαρκους ερημίτες του 11ου ή και 10ου αιώνα να επιλέξουν τις σπηλιές των θεόρατων πύργων των Μετεώρων για να εγκατασταθούν;
Με το πέρασμα των αιώνων οι ασκητές οργανώθηκαν σταδιακά, για να φτάσουν σήμερα τα Μετέωρα να αποτελούν το δεύτερο κέντρο μοναχισμού της Ελλάδας μετά το Αγιον Ορος. Το πρώτο δείγμα οργάνωσης, εντοπίζεται στη σκήτη της Δούπιανης που βρίσκεται στον ομώνυμο βράχο στο Καστράκι.
Το εκκλησάκι της Παναγίας παρότι δεν σου «γεμίζει το μάτι» κτίστηκε πιθανόν το 1200 (ανακαινίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα) και αποτελούσε το σημείο όπου συγκεντρώνονταν κάθε Κυριακή οι μεμονωμένοι ασκητές («Κυριακό»), ενώ παράλληλα ήταν η έδρα του Πρώτου της Σκήτης Δούπιανης ή Σταγών, του ηγούμενου των ασκητών, κατά κάποιον τρόπο.
Ο πραγματικά οργανωμένος, κοινοβιακός μοναστικός βίος ήρθε το 1340, μαζί με τον αγιορείτη μοναχό Αθανάσιο «Μετεωρίτη» όπως ονομάστηκε, που κατάφερε να σκαρφαλώσει στον μεγαλύτερο βράχο του συγκροτήματος, τον Πλατύ Λίθο, να τον ονομάσει «Μετέωρο» βαφτίζοντας για πάντα την περιοχή, και να ιδρύσει τον ναό της Παναγίας της Μετεωρίτισσας Πέτρας, και μερικά χρόνια αργότερα, τον ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που μέχρι σήμερα αποτελεί το καθολικό του Μεγάλου Μετεώρου.
Συγκεντρώνοντας αρκετούς ασκητές από τους γύρω βράχους δημιούργησε το πρώτο Κοινόβιο των Μετεώρων, στο οποίο προστέθηκε, ως μοναχός Ιωάσαφ, ο πρώην βασιλιάς Ιωάννης Ούρεσης Παλαιολόγος, ο δεύτερος κτήτορας του σημερινού Μεγάλου Μετεώρου.
Η Καλαμπάκα ζει στην σκιά των Μετώρων. Σε αυτή την περίπτωση είναι προνόμιο!
Σταδιακά κι άλλοι ασκητές άρχισαν να συγκεντρώνονται και να ιδρύουν μοναστήρια, οι ξύλινες σκαλωσιές και ανεμόσκαλες που χρησιμοποιούσαν για να φτάσουν στα… ουράνια αντικαταστάθηκαν από τους, μέχρι σήμερα διατηρημένους, πύργους αναβάσεως όπου δίχτυα και αργότερα σιδερένια κλουβιά τους έφερναν στα μοναστήρια. Αυτά τα εντυπωσιακά και τρομακτικά «μεταφορικά μέσα» χρησιμοποιήθηκαν μέχρι το 1922 οπότε διαμορφώθηκαν τα σκαλοπάτια που μέχρι σήμερα δίνουν πρόσβαση στους επισκέπτες.
Ο ακριβής αριθμός των μοναστηριών που υπήρχαν δεν έχει εξακριβωθεί, ωστόσο υπολογίζονται γύρω στα 24. Από τα 6 είναι σήμερα σε λειτουργία: η μονή Μεγάλου Μετεώρου, η μονή Βαρλαάμ, η Ρουσσάνου, η Αγία Τριάδα, η Αγίου Στεφάνου και η Αγίου Αναπαυσά.
«Μοναστική Λιθόπολις»
Εξω από το Μεγάλο Μετέωρο οι μικροπωλητές στήνουν από νωρίς το «παζάρι» τους για να προλάβουν τις αφίξεις των πούλμαν. Οι οδηγοί τους προσπαθούν να παρκάρουν, να κάνουν αναστροφή, να πλησιάσουν στα σκαλοπάτια που οδηγούν στο μοναστήρι δημιουργώντας χάος – αν μπορούσαν να οδηγήσουν τους τουρίστες μέχρι το καθολικό του μοναστηριού θα το έκαναν!
Θα στριμωχτείς μαζί με την έκπληκτη λαοθάλασσα που αδυνατεί να πιστέψει στα μάτια της και θα ανηφορίσεις τα σκαλοπάτια αυτού του λαμπρού μνημείου – μουσείου που φιλοξενεί αναρίθμητα κειμήλια. Το κελάρι, τα παλιά μαγειρεία, η Τράπεζα, το πάλαι ποτέ νοσοκομείο· όλοι οι χώροι που κάποτε φιλοξενούσαν την καθημερινότητα των μοναχών έχουν διατηρηθεί και στεγάζουν ευλαβικά πλούσιες συλλογές κειμηλίων και εκθέσεις έργων τέχνης.
Σε γειτνίαση με το Μεγάλο Μετέωρο βρίσκεται η περίφημη Μονή Βαρλαάμ, που εκπέμπει μια ιδιαίτερη γοητεία. Ξεκινάς το περπάτημα, δρασκελίζεις τα 195 σκαλοπάτια κι αναρωτιέσαι για άλλη μια φορά πώς κατάφερε να σκαρφαλώσει εδώ πάνω, στα 595μ. ύψος, ο πρώτος αναχωρητής, που εν προκειμένω λεγόταν Βαρλαάμ.
Δύο αιώνες περίπου αργότερα οι μοναχοί Νεκτάριος και Θεοφάνης από τα Ιωάννινα μιμήθηκαν το έργο του και έκτισαν το θαυμαστό δίτρουλο καθολικό των Αγίων Πάντων στα πρότυπα της αγιορείτικης αρχιτεκτονικής (το αγιογράφησε στα 1548 ο περίφημος Θηβαίος Φράγκος Κατελάνος). Από το προαύλιό του θα χαζέψεις την εκπληκτική θέα και τα κελιά των μοναχών που κρέμονται πάνω από το κενό κι έπειτα θα επισκεφτείς την παλαιά τράπεζα με τα σπουδαία κειμήλια και χειρόγραφα.
Στο κέντρο της πέτρινης μοναστικής πολιτείας «κουμπωμένη» στην κορυφή του βράχου βρίσκεται η γυναικεία μονή Ρουσσάνου. Διασχίζεις τη μικρή γέφυρα που κτίστηκε το 1930 και απολαμβάνεις την ανυπέρβλητη θέα: Δυτικά φαίνονται οι μονές Βαρλαάμ και Μεγάλου Μετεώρου και νοτιοανατολικά η Αγίου Στεφάνου και η Αγία Τριάδα. Ως επίσημοι κτήτορες της μονής αναφέρονται οι μοναχοί Μάξιμος και Ιωάσαφ, ωστόσο τον πρώτο ναό εδώ πάνω έκτισαν το 1388 οι ιερομόναχοι Νικόδημος και Βενέδικτος.
Το καθολικό της είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και φιλοτεχνημένο με αγιογραφίες της Κρητικής Σχολής που αποδίδονται στον Τζώρτζη (ή Ζώρζη). Αν ρωτήσεις τις μοναχές στο εκθετήριο όπου πωλούνται τα προϊόντα που οι ίδιες φτιάχνουν θα σου μιλήσουν με θαυμασμό για την αδελφή Ευσεβία που μόνη της κράτησε σε λειτουργία το μοναστήρι για 23 χρόνια. Μετά τον θάνατό της, το 1971, η μονή ερήμωσε για να ζωντανέψει και πάλι 17 χρόνια αργότερα, με την εγκατάσταση της γυναικείας αδελφότητας.
Μονές με προσωπικότητα
Η καλύτερη «εισαγωγή» στη μοναστική «λιθόπολη» είναι το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά. Είναι το πρώτο που συναντάς ανεβαίνοντας από το Καστράκι και το πιο προσιτό στα ανθρώπινα μέτρα. Δεν σοκάρει με τον όγκο και τον πλούτο του, μα με τρόπο ταπεινό προσπαθεί να προσαρμοστεί στις ανωμαλίες του στενού βράχου και ελλείψει χώρου να επεκταθεί εις ύψος. Το καθολικό του βρίσκεται στον δεύτερο από τους τρεις ορόφους και ως εκ τούτου ο τρούλος είναι «τυφλός».
Το ελάχιστο φως όμως και το μικρό του μέγεθος δεν είναι ικανά να κρύψουν τις θαυμαστές τοιχογραφίες του Κρητικού αγιογράφου Θεοφάνη Στρελίτζα («Μπαθάς») οι οποίες, καθώς φιλοτεχνήθηκαν, στις αρχές του 16ου αιώνα θεωρούνται η απαρχή της περίφημης Κρητικής Σχολής.
Αν αντίθετα ανηφορίσεις προς τα μοναστήρια από την Καλαμπάκα, θα φτάσεις πρώτα στη γυναικεία μονή Αγίου Στεφάνου. Χάρη στη γειτνίασή της με την πόλη, αλλά κυρίως λόγω της ομαλής προσαρμογής της στον βράχο που δεν απαιτεί περπάτημα, είναι η πιο «δημοφιλής».
Μία και μοναδική γέφυρα χωρίζει το πάρκινγκ από το μοναστήρι στο οποίο θα δεις το νεότερο καθολικό των Μετεώρων (1798) που είναι αφιερωμένο στον Αγιο Χαράλαμπο (η κάρα του φυλάσσεται στο μοναστήρι και θεωρείται θαυματουργή) και κοσμείται από ένα πανέμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1814, έργο Μετσοβιτών ταλιαδόρων, καθώς και το παλιό καθολικό του Αγίου Στεφάνου του 16ου αιώνα. Παρότι ως επίσημοι κτήτορες της μονής αναφέρονται ο όσιος Φιλόθεος και ο όσιος Αντώνιος ο Κατακουζηνός, ο βράχος κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 1192 από τον μοναχό Ιερεμία.
Σε πλήρη αντιδιαστολή με την εύκολη πρόσβαση της μονής Αγίου Στεφάνου, έρχονται τα 140 σκαλοπάτια και το μακρύ καλντερίμι που θα σε φέρουν στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας. Περπατάς, ιδρώνεις, κοντοστέκεσαι κάτω από το φυσικό πέτρινο στέγαστρο, ξεφυσάς απολαμβάνοντας τη θέα και νιώθεις πραγματικά θαυμασμό για τους γέροντες που σε προσπερνούν δίχως καν να αγκομαχούν.
Η δύσκολη πρόσβαση κρατά μακριά τις ορδές των τουριστών κι έτσι η ατμόσφαιρα είναι από τις πιο κατανυκτικές, ενώ οι μοναχοί έχουν περισσότερο χρόνο και διάθεση ώστε να κουβεντιάσουν μαζί σου και να σε κεράσουν καφέ και λουκούμι στον παλιό πύργο αναβάσεως που λειτουργεί ως χώρος υποδοχής.Ο ναός φαίνεται ότι ξεκίνησε να κτίζεται το 1458 από έναν μοναχό ονόματι Δομέτιο και πιθανότατα ολοκληρώθηκε 18 χρόνια αργότερα, αν και σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση χρειάστηκαν 70 χρόνια, μόνο για να μεταφερθούν τα δομικά υλικά στον βράχο!
Από το Πιξάρι στο Αγιο Πνεύμα
Μην αρκεστείτε στα 6 κατοικημένα μοναστήρια των Μετεώρων: Σκήτες, ασκηταριά, ερείπια μονών, αλλά και αναστηλωμένα μοναστήρια βρίσκονται και στα υπόλοιπα βράχια και αξίζουν την επίσκεψή σας.
Στα περισσότερα από αυτά θα φτάσετε έπειτα από πεζοπορία – το πυκνό δίκτυο μονοπατιών που διασχίζει τους πέτρινους γίγαντες του Θεσσαλικού κάμπου που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν απροσπέλαστοι, δίνει την ευκαιρία ακόμη και σε όσους δεν τολμούν την αναρρίχηση να έρθουν σε επαφή με την ακόμη πιο μυστηριακή πλευρά των Μετεώρων.
Πρόκειται για τις στράτες που ακολουθούσαν και οι παλιοί μοναχοί και συνδέουν σκήτες και μοναστήρια, ενώ παρότι φτάνουν στις κορυφές των βράχων δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικά. Ακρως ενδιαφέρον και κατατοπιστικό είναι το βιβλίο του Αντώνη Καλογήρου (εκδ. Κριτική) για όλες τις πεζοπορικές διαδρομές των Μετεώρων ενώ στο Καστράκι θα βρείτε αρκετούς ανθρώπους πρόθυμους να σας δώσουν οδηγίες ή και να σας συνοδεύσουν.
Οι πλέον εύκολες και σύντομες διαδρομές είναι εκείνες που κινούνται στα βράχια πέριξ του Καστρακίου, τα οποία είναι και τα πιο εντυπωσιακά, και οδηγούν σε μερικά εκπληκτικά αξιοθέατα. Ενα από τα πιο εύκολα και σύντομα μονοπάτια, διάρκειας μίας ώρας, είναι εκείνο που σκαρφαλώνει στο Αγιο Πνεύμα, τον βράχο που στέκεται επιβλητικά πάνω από το Καστράκι και οδηγεί στο σπηλαιώδες εκκλησάκι όπου λέγεται ότι ασκήτεψε ο πρώτος ερημίτης των Μετεώρων, τον 10ο αιώνα.
Αξίζει πραγματικά τον κόπο καθώς εκτός από το εκκλησάκι θα σας δώσει την ευκαιρία να απολαύσετε μία ανεπανάληπτη θέα (από το καμπαναριό). Στην άλλη πλευρά του βράχου του Αγίου Πνεύματος, ορατά από τον κεντρικό δρόμο προς τα μοναστήρια, βρίσκονται τα ερείπια του Αγίου Γεωργίου του Μαντηλά μέσα στη σπηλιά του οποίου ανεμίζουν πολύχρωμα μαντίλια.
Πρόκειται για τα τάματα των ντόπιων που ανεβάζουν εκεί αναρριχόμενοι οι νεαροί Καστρακινοί στη γιορτή του Αγίου. Σύμφωνα με τον θρύλο, το έθιμο ξεκίνησε από μια Τουρκάλα, η οποία έταξε στον άγιο τον φερετζέ της για να σώσει τον άντρα της που είχε τραυματιστεί σοβαρά στον βράχο.
Στη βόρεια πλευρά του βράχου, τέλος, βρίσκονται οι αποκαλούμενες «φυλακές των μοναχών»: ένα κατακόρυφο σπήλαιο με σπασμένα δοκάρια και άλλα δείγματα ανθρώπινης παρουσίας. Εδώ λέγεται ότι κατέφευγαν οι μοναχοί που ένιωθαν να αμαρτάνουν ή να ασθενεί η πίστη τους για να αυτοτιμωρηθούν και να πετύχουν την πολυπόθητη μετάνοια και εξιλέωση.
Ενας άλλος υπέροχος περίπατος από την παλιά γειτονιά του Καστρακίου (μπορείτε να πάτε και με το αυτοκίνητο) θα σας φέρει στην «πλατεία» που σχηματίζεται ανάμεσα στους βράχους Πιξάρι, Μπάντοβα και Αμπάρια, όπου βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγίας.
Στο Πιξάρι θα δείτε να χάσκουν στις εσοχές του βράχου τα ασκηταριά του Αγίου Γρηγορίου με τα ξύλινα δοκάρια και τις ανεμόσκαλες εγκαταλελειμμένες προ πολλού – ένα άριστο παράδειγμα για το πού ζούσαν οι ερημίτες πριν από την ίδρυση των μοναστηριών και την οργάνωση του μοναστικού βίου.
Πολύ κοντά τους βρίσκεται και η αναστηλωμένη σκήτη του Αγίου Αντωνίου ενώ με πεζοπορία λίγων λεπτών θα φτάσετε στην αναστηλωμένη μονή του Αγίου Νικολάου του Μπάντοβα στον ομώνυμο βράχο. Προσαρμοσμένη άψογα μέσα στο σπήλαιο σε σχήμα που αναπόφευκτα θυμίζει μάτι ιδρύθηκε γύρω στο 1400 και δεν κατοικείται.
Καλαμπάκα και Καστράκι
Ενα βουνό νότια των Μετεώρων, ο Κόζιακας, κι ένα χωριό κτισμένο πάνω του από Βλάχους, η Κορομηλιά, έχουν το… θράσος να είναι ψηλότερα από τους ιερούς βράχους! Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο αξίζει να επισκεφτείτε το χωριό και από τα 1.175 υψόμετρο να απολαύσετε τη συγκλονιστική θέα στα Μετέωρα.
Από εκεί έχετε και μία πανοραμική εικόνα της Καλαμπάκας και του Καστρακίου της πόλης και του χωριού που δέχονται εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες όλο τον χρόνο και αναπόφευκτα άγονται και φέρονται από τον τουρισμό.
Το Καστράκι ως χωριό διατηρεί λίγα περισσότερα γραφικά χαρακτηριστικά, κυρίως στο Μεσοχώρι, την παλιά συνοικία, όπου αξίζει να κάνετε έναν περίπατο και να δείτε τα αμπάρια στον ομώνυμο βράχο, τις σπηλιές που εκμεταλλεύτηκαν οι Καστρακινοί ως αποθήκες και μαντριά! Η Καλαμπάκα από την άλλη, που είναι κτισμένη στη θέση της αρχαίας πόλης Αιγίνιο και της βυζαντινής πόλης Σταγοί, φιλοξενεί ένα μοναδικό βυζαντινό μνημείο που δεν τυχαίνει της προσοχής που θα τους άξιζε από τους επισκέπτες λόγω των μετέωρων μοναστηριών.
Πρόκειται για τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου που κτίστηκε τον 11ο – 12ο αιώνα στη θέση παλαιοχριστιανικού ναού του 7ου αιώνα ο οποίος με τη σειρά του είχε κτιστεί στη θέση ναού του Απόλλωνα. Εχει εντυπωσιακό μαρμάρινο άμβωνα με δύο κλίμακες, κιβώριο, δεσποτικό θρόνο και σύνθρονο, ενώ το ενδιαφέρον τραβούν και η μαρμάρινη κολυμπήθρα, το περίτεχνο τέμπλο και οι τοιχογραφίες.
Μια βόλτα στη γειτονιά του Σοπωτού και μία επίσκεψη στη μοναδική σχολή ξυλογλυπτικής της Ελλάδας που εδρεύει εδώ ολοκληρώνουν το ενδιαφέρον της πόλης που επιφυλάσσει όμως την… καλύτερη επίγευση! Είναι γνωστό πως κανείς δεν φεύγει από την Καλαμπάκα αν δεν δοκιμάσει την προβατίνα κεμπάπ του κυρ Κώστα στον «Σκάρο», τον σαπουνέ χαλβά Ρόμπου και τη «σπάτουλα» (πουτίγκα) του ζαχαροπλαστείου «Κυβέλεια»! Και τα τρία είναι ιστορικά!